Kronika szkoły w Skomielnej Białej jest niepełna, oryginalna została zniszczona we wrześniu 1939 r. przez kwaterujących w niej żołnierzy niemieckich¹. Niekoniecznie przez tych, którzy pamiętnego 3 września zamordowali 11 mieszkańców naszej wsi, spalili 86 domów wraz z zabudowaniami oraz zabytkowy kościół z 1776 roku. Jeszcze wiele razy podczas okupacji w szkole kwaterowało niemieckie wojsko².

Początki szkolnictwa w naszej wsi sięgają roku 1844, kiedy to przy kościele św. Sebastiana, filialnego do Rabki, tamtejszy proboszcz (1833-1848) ks. Tomasz Zubrzycki szkółkę zaprowadził. Szkółkę parafialną "gromada ze składki bardzo szczupłej, bo rocznie 50 złr. walutą utrzymywała"³. Potwierdza to Czesław Trybowski⁴ pisząc, że w 1854 r. Skomielna Biała posiadała własny budynek szkolny⁵. 
        Początkowo nauka w szkole parafialnej odbywała się tylko w okresie zimowym (listopad - kwiecień), kiedy było najmniej prac polowych, a i poziom nauczania był bardzo niski. Najważniejsza była znajomość katechizmu, z którego biskup pytał podczas bierzmowania. Naukę religii prowadził zazwyczaj proboszcz rabczański, a czytania i rachowania światły, miejscowy gospodarz.

Sytuacja taka trwała do 1884 roku, kiedy to c.k. okręgowa Rada Szkolna w Myślenicach nakazała pod groźbą egzekucji (grzywny) “reorganizację szkoły” w Skomielnej Białej. Rada gminy wykupiła w tym celu stary budynek, a "według relacji ks. Twardowskiego proboszcza z Rabki była to zwykła wiejska chałupa ani wewnątrz ani zewnątrz nie bielona, składająca się z trzech pomieszczeń, bez żadnego zaplecza gospodarskiego"⁶, położony w pobliżu kościoła, który po remoncie przeznaczono w 1885 roku na budynek szkoły publicznej. Nie zachowały się wiadomości kogo mianowała Prześwietna c.k. okręgowa Rada Szkolna na posadę pierwszego nauczyciela i kierownika skomielniańskiej placówki oświatowej. Nauka trwała trzy lata, podczas których dzieci osiągały umiejętność czytania, pisania i rachowania w podstawowym zakresie. Nadal czołowe miejsce pośród przedmiotów nauczania zajmowała katecheza. Zanim powstała parafia katechizmu przyjeżdżał uczyć w każdy czwartek ks. proboszcz Stanisław Twardowski z Rabki⁷. Od roku 1896 r. katechezę przejął miejscowy duszpasterz – ks. Jan Pabian. 
        W związku z przydzieleniem parafii po kilkusetletniej przerwie księdza, zaszła potrzeba utworzenia dla niego plebanii. Rada gminy postanowiła przeznaczyć na ten cel budynek szkolny⁸, jako że znajdował się w pobliżu kościoła i był już za ciasny dla wciąż zwiększającej się liczby uczniów. Do czasu wybudowania z funduszu gminnego, nowego budynku szkolnego, wynajęto w 1896 r. cztery izby w domu dróżnika Miśkowca na roli Śmietanowej. Dom ten został spalony przez Niemców we wrześniu 1939 roku⁹.
        W roku szkolnym 1900/01 do szkoły uczęszczało 75 dzieci, w tym 26 chłopców i 49 dziewczynek. Na zakończenie roku nie sklasyfikowano czterech uczniów, bądź z powodu choroby, bądź nieregularnego uczęszczania do szkoły. Uczniowie byli oceniani w „obyczajach” (chwalebne, dobre, dość dobre, naganne), pilności (wytrwała, dobra, dość dobra, mała), postępu (bardzo dobry, dobry, dostateczny, niedostateczny), oraz porządku (wzorowy, dobry, niejednostajny, naganny)¹⁰.

W 1905 roku ze skromnego funduszu gminnego, gdyż rok wcześniej wieś została zobowiązana przez Starostwo w Myślenicach do udziału w kosztach budowy nowego kościoła parafialnego w Rabce, wybudowano murowaną szkołę. Nowy budynek szkolny, jak na warunki wsi galicyjskiej wyglądał dość okazale. "Murowany, otynkowany na biało, z narożnikami z ciemno czerwonej cegły na sztorc układanej, z glorietą na dzwonek szkolny i wnęką na figurę Matki Boskiej./../ Szeroka i wysoka sień dzieliła budynek na dwie połowy. Po lewej stronie było mieszkanie kierownika, złożone z ogromnej kuchni, również obszernego pokoju i drugiego o połowę mniejszego. Po prawej stronie zrobiono tylko dwie klasy, ogromne wprawdzie .." ¹¹, które już wkrótce okazały się za ciasne ze względu na wciąż zwiększającą się liczbę dzieci. Znów musiano wynajmować dodatkowe pomieszczenia u okolicznych gospodarzy. Wracając do opisu budynku szkolnego, był on niefortunnie usadowiony bo frontem do gościńca, czyli na zachód, przez co było w nim wiecznie zimno. Obok szkoły znajdował się ogród przeznaczony dla kierownika szkoły, później przerobiony na niewielkie boisko szkolne. Ozdobą szkoły były dwie rosnące przed nią tuje¹².
        Pierwszym nauczycielem a zarazem kierownikiem nowej szkoły został pochodzący z Jordanowa Jan Fuliński - człowiek wykształcony, o wielkiej kulturze społecznej. Był bardzo surowym i wymagającym nauczycielem. Przyczynił się m.in. do powstania we wsi straży pożarnej oraz wielu sadów owocowych, których zakładanie propagował wraz z ks. Aleksandrem Kromerem¹³. Dla ciekawości napomnę, że pierwsze sadzonki porzeczek pojawiły się w Skomielnej za sprawą siostrzenicy Władysława Orkana, późniejszego patrona szkoły.

Po J. Fulińskim kierownictwo szkoły objął Kazimierz Czopkiewicz, który przybył do Skomielnej wraz żoną, także nauczycielką. W roku 1935 przeszli na emeryturę i osiedlili się w Łobzowie, gdzie ich często odwiedzali byli uczniowie. K. Czopkiewicz zmarł tam tuż przed samą wojną. W latach 1935 – 1939 obowiązki kierownika szkoły pełnił Tadeusz Prus – Wiśniowski z uniwersyteckim wykształceniem (geologia, geografia). Organizował pierwsze szkolne wycieczki krajoznawcze. Z jego inicjatywy powstało w naszej szkole koło Ligi Morskiej i Kolonialnej. Po wojnie osiadł w Myślenicach gdzie pracował w miejscowym LO i PTTK. Pisał przewodniki turystyczne i utworzył muzeum etnograficzne. W tym czasie w szkole pracowała także nauczycielka Kaliszówna.

Na początku lat trzydziestych ub. wieku wprowadzono naukę siedmioklasową. Istniał już taki system w roku 1935, kiedy to przypadł jubileusz 30 lecia wybudowania istniejącego wówczas budynku szkolnego. Z tej okazji 22 IX 1935 roku ks. Sitarz odprawił uroczystą Mszę św. na którą zaproszono orkiestrę i wszystkie działające w Skomielnej organizacje i stowarzyszenia¹⁴.
        W 1936 r. wybudowano na Kamieńcu dom parafialny, którego część drewnianą (dwa pomieszczenia) wykonano z materiału pozyskanego po wyburzeniu starej plebanii, w której mieściła się wcześniej szkoła w latach 1885 – 1896. W domu parafialnym organizowano m.in. akademie szkolne z okazji różnych świąt i uroczystości.

W okresie wojennym, z początku uczył i pełnił obowiązki kierownika szkoły Roman Bombol (1939-1941), a później (1941-1945) mianowano na to stanowisko Ferdynanda Balona¹⁵. W nauczaniu pomagała mu jego żona, nauczyciel Chyrlicki oraz pochodząca z Suchej nauczycielka Helena Chrząszczówna. Nauczanie w okresie okupacji było powierzchowne, gdyż hitlerowcom nie zależało na wykształceniu młodego pokolenia Polaków.
        W wielkiej tajemnicy organizowano nauczanie zdolniejszej części uczniów poza szkołą, np. w mieszkaniu F. Balona. Inicjatorką tajnego nauczania był dr Zofia Sutorowska z Rabki. Lekcje odbywały się przeważnie w kompletach, dla bezpieczeństwa po kilku uczni, w godzinach porannych, nie wyłączając niedziel. Nie było stałych terminów, ustalano je każdorazowo na ostatniej lekcji. W nauczaniu opierano się na programie 4-letniego gimnazjum i 2-letniego liceum¹⁶.
        Na szkołę przychodziły także ciężkie czasy. W okresie wojny były takie dni, kiedy trzeba było zrezygnować z nauczania, gdyż brakowało opału na ogrzanie budynku szkoły, do tego stopnia, że „dzieci i nauczyciele drżeli z zimna”. Z tego powodu nowy gospodarz parafii ks. Edward Fic wzywał do ofiar na ten cel¹⁷.
        Po wojnie w 1945 r. Ferdynand Balon wraz z rodziną przeniósł się do Rabki, a kierownictwo skomielniańskiej szkoły objęła Kazimiera Sulisławska, będąca w czasie okupacji nauczycielką w sąsiedniej Skawie. Pomimo licznej rodziny (mąż i 5-ro dzieci) Sulisławska odstąpiła jeden pokój ze swojego mieszkania przy szkole na salę lekcyjną. Była ostatnią kierowniczką która mieszkała w budynku szkolnym z 1905 roku¹⁸.

W 1950 r. w szkole wprowadzono 7–letni okres nauczania obowiązkowego, organizowano kursy dla analfabetów i uzupełniające kursy dla przedwojennych i wojennych uczniów , dlatego trzeba było ponownie wynajmować pomieszczenia w domach okolicznych gospodarzy m.in. u Franciszka Biernata, gdzie wycięto ścianę pomiędzy dwoma izbami, tworząc tym samym obszerną salę lekcyjną¹⁹. W tym samym roku nowa władza komunistyczna, która dążyła do odciągnięcia wiernych od Kościoła, a szczególnie młodzież od wychowania w duchu katolickim, zakazała katechezy w szkole. Na polecenie władz kościelnych religia od tego czasu odbywała się po zakończeniu zajęć już nie w szkole lecz w kościele, a w zimie na plebanii²⁰. Katecheza obejmowała wszystkie klasy szkoły podstawowej, odbywała się w trzy dni - poniedziałek, piątek i sobotę w wymiarze dwóch godzin.
        Kazimiera Sulisławska pracowała w szkole do 1953 r. Kolejną kierowniczką była pochodząca z Jordanowa Maria Wólczyńska. Również ona zrezygnowała z przyszkolnego mieszkania, wynajmując prywatną kwaterę. Przybyły wraz z nią kilkunastoletni syn Andrzej zostanie później nauczycielem i dyrektorem naszej szkoły.
       Przybyło w szkole nauczycieli, w 1953 pracowało 6-ciu: Wólczyńska Maria (kierowniczka), Gębczak Stanisław, Górska Zofia, Gręblowska Zofia, Jancarczyk Zofia i Konieczna Helena.
     W 1956 r. po tzw. „odwilży październikowej” pozwolono na kontynuowanie lekcji religii w szkole po skończeniu wszystkich zajęć²¹. W kronice szkoły odnotowano, że dnia 23 XI 1956 r. w szkole odbyła się modlitwa przed rozpoczęciem nauki i po jej zakończeniu. Wiadomość o zezwoleniu na nauczanie religii w szkole „młodzież przyjęła z wielką radością”²². Radość ta nie mogła trwać nazbyt długo, gdyż władze podjęły nową ofensywę w walce z religią, dążąc do całkowitej ateizacji szkoły. We wrześniu 1958 roku ks. Władysław Bodzek skarżył się z ambony, że „ze szkoły zarządzono usunięcie krzyży, emblematów religijnych, modlitwy, pozdrowienia religijnego, oraz wszystkiego co ma coś wspólnego z Bogiem, a nawet oddziaływania w duchu religijnym przez nauczycielstwo na dzieci”. Z tego też okresu datuje się polecenie ks. proboszcza, by dzieci „na piśmie przedstawiały żądanie nauki religii podpisane przez ojca i matkę”²³. Jednak władzom chodziło o całkowite usunięcie religii ze szkół. W szkole która miała „wychowywać człowieka na miarę epoki, mającego głębokie przeświadczenie o nieograniczonych wprost możliwościach rozumu ludzkiego, człowieka który będzie chciał i umiał twórczo współdziałać w tym największym przełomie czasów jakim jest socjalistyczne przeobrażenie społeczeństwa ludzkiego” nie było miejsca na religię. Od września 1959 r. katechizacja ponownie odbywała się tylko w kościele i na plebanii²⁴.

W latach 1959 – 1962 przeprowadzono remont starego budynku, dobudowano nowy, piętrowy, który wyglądem nawiązywał do stylu staropolskiego dworku. Oba budynki połączono razem. Na parterze powstały sale lekcyjne, a na piętrze nowego budynku mieszkania dla nauczycieli. Oczywiście władzy ludowej symbole religijne przeszkadzały, więc po przebudowie glorietka wraz z figurą Matki Bożej znikła z budynku szkolnego, tak jak wcześniej lekcje religii.
        W 1968 r. grono nauczycielskie liczyło 12 osób. Pracowali tam m.in. wspomniani przedtem: Maria Wólczyńska, Zofia Górska, Helena Konieczna i Andrzej Wólczyński. Ponadto: Władysław Mikulec, Teresa Curyło, Maria Zaziąbł, Aleksander Kurowski, Halina Wólczyńska, Czesława Bogacz i Zofia Święchowicz.
        W dniu 30.11.1969 r. odbyła się uroczystość nadania szkole imienia Władysława Orkana - znanego poety i powieściopisarza, pochodzącego z Poręby Wielkiej. Nad wejściem do budynku umieszczono wielką tablicę z nową nazwą szkoły, wykonaną w drewnie przez uczniów i A. Wólczyńskiego podczas zajęć plastycznych. Maria Wólczyńska pełniła obowiązki kierownika, a później dyrektora szkoły do 1972 r.
        5 stycznia 1973 r. na „zakręcie śmierci” w Skomielnej Białej zginął w wypadku samochodowym trener Henryk Łasak i jeden z kolarzy kadry (opis/wspomnienie tego tragicznego wydarzenia). Dla upamiętnienia tego tragicznego wydarzenia na ścianie frontowej szkoły umieszczono mosiężną tablicę.
W latach 1972 – 1986 dyrektorem szkoły był Andrzej Wólczyński. Przez jeden rok szkolny tj. 1986 placówką tą kierowała Maria Zaziąbł. Od 1987 do 1992 roku funkcję dyrektora pełniła Krystyna Dąbrowska, a zastępcy Władysław Mikulec, który w 1992 r. przejął obowiązki szefa szkoły. Jego zastępcą w tym czasie została mgr Halina Macioł.

W 1999 r. Przeprowadzoną kolejną reformę szkolnictwa, tworząc dwa odrębne organy: 6- letnią szkołę podstawową i 3- letnie gimnazjum, przedłużając tym samym okres nauki obowiązkowej do 9 lat.
        W 2001 r. rozpoczęto budowę hali gimnastycznej. Całość, wraz ze szkołą i gimnazjum stanowi jeden kompleks. Koszt budowy wyniósł 2 mln zł, na który złożyły się władze Gminy Lubień, miejscowi sponsorzy i Urząd Kultury Fizycznej i Sportu.
Władysław Mikulec był dyrektorem szkoły do 2001 r. Tego samego roku stanowisko to objął mgr inż. Jerzy Kołpak. Zastępcą dyrektora została mgr Maria Bochnak.
W styczniu 2003 r odbyła się z udziałem wicemarszałka województwa małopolskiego Andrzeja Sasuły uroczystość otwarcia hali sportowej i nadania Gimnazjum imienia Henryka Łasaka. Przed szkołą postawiono pomnik z popiersiem tego sławnego trenera kolarzy.
        Szkoła, która 120 lat temu zatrudniała zaledwie 1 nauczyciela i miała 3- letni program nauczania podstawowego, w roku szkolnym 2004/05 liczyła 29 nauczycieli różnych specjalności i prowadziła aż 9- letni okres nauki obowiązkowej.

Gimnazjum im. Henryka Łasaka

Gimnazjum utworzono w 1999 r. po kolejnej reformie szkolnictwa. Nauka w nim trwa 3 lata. Dyrektorem tej placówki została p. Halina Macioł. 4 stycznia 2003 r. Gimnazjum w Skomielnej Białej otrzymało imię Henryka Łasaka - zasłużonego trenera i wychowawcy wielu wspaniałych kolarzy w historii polskiego sportu. Poświęcono sztandar z napisem - "Dopóki walczysz - jesteś zwycięzcą" ufundowany przez rodziców uczni. Uroczystość nadania imienia Gimnazjum zbiegła się z otwarciem nowej hali gimnastycznej. Pomysł wybudowania hali gimnastycznej - pomnika poświęconej Henrykowi Łasakowi, zrodził się w związku z ożywionymi kontaktami, jakie utrzymywała szkoła z Urzędem Kultury Fizycznej i Sportu oraz Polskim Związkiem Kolarskim od maja 1996 r., kiedy to przyjechali do Skomielnej Białej na odsłonięcie tablicy pamiątkowej, poświęconej tragicznie zmarłemu trenerowi jego wychowankowie - Mieczysław Nowicki (późniejszy minister sportu) i Tadeusz Mytnik. Koszt całej inwestycji wyniósł 2 mln zł. a złożyły się na to władze Gminy Lubień, miejscowe firmy i UKF i S.

Patron Gimnazjum

Henryk Łasak urodził się 17 II 1932 r. w podwarszawskiej wsi Las. Jako kolarz zdobył wraz z drużyną złoty medal na Światowym Festiwalu Młodzieży i Studentów w Bukareszcie w 1953 roku. W latach 1954 - 1956 dwukrotnie brał udział w Wyścigu Pokoju, ale bez sukcesów. Od 1967 r. trener kadry narodowej. Współtwórca największych sukcesów polskiego kolarstwa. Pod jego kierownictwem Ryszard Szurkowski wygrał dwukrotnie Wyścig Pokoju (1970, 1971), drużyna szosowa zdobyła srebro na Igrzyskach Olimpijskich 1972 w Monachium i brąz w wyścigu drużynowym na Mistrzostwach Świata w 1971 roku.
5 stycznia 1973 r., jadąc na zgrupowanie do Zakopanego, kierowany przez niego samochód uderzył w jadący z przeciwka autokar. Było na „zakręcie śmierci” w Skomielnej Białej. Trener i jeden z jadących z nim kolarzy zginęli.
     Największe laury przyszły po jego śmierci. Na Mistrzostwach Świata w Barcelonie drużynę prowadził już Wojciech Walkiewicz, ale znaczącą część tamtych sukcesów trzeba przypisać Łasakowi. Szurkowski zdobył wówczas złoto, a Stanisław Szozda srebro, na dokładkę było jeszcze złoto w wyścigu drużynowym na czas, a wszystko w stylu największych mistrzów.
     Od 1999 roku w Suchej Beskidzkiej organizowany jest ogólnopolski wyścig kolarski - Memoriał im. Henryka Łasaka.
Tradycją jest, że uczestniczący w wyścigach kolarskich, których trasa przebiega przez Skomielną Białą kolarze rzucają wiązanki kwiatów na „zakręcie śmierci” i przy szkole, czcząc pamięć byłego trenera i kolarza.

¹ Maria Zawadzka (1894-1971), "Kronika Skomielnej Białej", historia s. 45.

² Mariusz Woźniak, "Wrzesień 1939 – wspomnienia Georga Battela z Szydłowa". "W Skomielnej - Biała zatrzymaliśmy się w jakiejś szkole. W opuszczonym ogrodzie zaopatrzyliśmy się w pomidory, ogórki i owoce. Poza tym otworzono w pobliżu kantynę, z której i my mogliśmy korzystać. Obok kantyny znajdowała się przecudna aleja, która prowadziła do znanej miejscowości Zakopane. Jednak, gdy kolumna ruszyła dalej (dopisek: poniedziałek 11 września) nie poszliśmy tą drogą. Aby nas nie rozpieszczać skierowano nas na inną, która zaprowadziła nas do żydowskiego miasteczka Mszana - Dolna."

³ Józef Łepkowski (1826-1894), "Ułamek podróży archeologicznej po Galicji odbytej w r. 1849 przez Józefa Łepkowskiego i Józefa Jerzmanowskiego: („Biblioteka Warszawska" 1850, t. 3, s. 218-219).

⁴ Czesław Trybowski (1909-1966) - geograf, badacz klimatu Rabki, działacz PTTK. Podczas II wojny światowej działał w ZWZ-AK. Miłośnik Rabki, Gorców i Beskidu Wyspowego. Autor pionierskich opracowań o tematyce geograficznej, krajoznawczej i klimatyczno-uzdrowiskowej. Wydał drukiem między innymi następujące publikacje: „Rabka i okolice oraz krótki przewodnik po Beskidzie Wyspowym i Gorcach”, „Klimat a zdrojowiska", „Gorce i pasmo Lubania”. Kolejnych, nad którymi pracował: „Rabka - szkic monografii geograficznej”, „Bibliografia Rabki”, „Kronika Rabki od początku dziejów" oraz "Kronika uzdrowiska Rabka”, nie zdążył dokończyć. (źródło: "Rabka Juliana Zubrzyckiego").

⁵ K. Kowalczyk, G. Moskal, M. Rapta i J. Szlaga, "Rabka Juliana Zubrzyckiego". s.166.

⁶ Ks. Józef Urbańczyk, "Dzieje Parafii św. Sebastiana w Skomielnej Białej do roku 1975"/ AKMK, APA 290, Ks. Stanisław Twardowski - Do Urzędu Dziekańskiego Dekanatu Makowskiego (pismo z dnia 10 XII 1887 r. /L.262/1887/).

⁷ Tamże.

⁸ Budynek szkoły/plebanii został ostatecznie rozebrany w 1928 roku. Można go obejrzeć na fotografii wykonanej przez W. Eliasza ok 1900 roku, znajdującej się w zbiorach Muzeum Etnograficznego w Krakowie.

⁹ Maria Zawadzka "Kronika Skomielnej Białej". historia s. 39.

¹⁰ Ks. Józef Urbańczyk "Dzieje Parafii św. Sebastiana w Skomielnej Białej do roku 1975". Katalog główny wraz z wykazem kwalifikacyjnym. Rok szkolny 1900/1901.

¹¹ Maria Zawadzka "Kronika Skomielnej Białej". historia s. 41.

¹² Do naszych czasów zachowała się jedna tuja i posadzony w latach 60 tych ub. wieku platan.

¹³ Maria Zawadzka "Kronika Skomielnej Białej". historia s. 41.

¹⁴ Ks. Józef Urbańczyk "Dzieje Parafii św. Sebastiana w Skomielnej Białej do roku 1975".

¹⁵ Maria Zawadzka "Kronika Skomielnej Białej". historia s. 42.

¹⁶ Czesław Trybowski, 'Tajne nauczanie w Rabce', "Wierchy" 1964, s. 265

¹⁷ Ks. Józef Urbańczyk "Dzieje Parafii św. Sebastiana w Skomielnej Białej do roku 1975", Ogł. t. 3, z dnia 12 I 1941,  26 I 1941,  9 III 1941r.

¹⁸ Maria Zawadzka "Kronika Skomielnej Białej". historia s. 43/44.

¹⁹ Tamże. s.39./p>

²⁰ Ks. Józef Urbańczyk "Dzieje Parafii św. Sebastiana w Skomielnej Białej do roku 1975", Ogł. t. 4, z dnia 3’ IX 1950 r.

²¹ Ks. Bolesław Kumor, "Historia Kościoła", cz. 8, s. 487. 

²² Kronika Szkoły Podstawowej w Skomielnej Białej (Dz.VI. A.), Rok szkolny 1956/57, (brak paginacji).

²³ Ks. Józef Urbańczyk "Dzieje ...", Ogł. t. 5, z dnia 7 IX 1958 r.

²⁴ Komitet Powiatowy PZPR - Do Kierownictwa i Grona nauczycielskiego, (pismo z dnia 16 XI 1963 r.)

Dzieje szkolnictwa w naszej wsi do 2005 roku opracowałem na podstawie: "Kroniki Skomielnej Białej" Marii Zawadzkiej, “Dziejów Parafii św. Sebastiana w Skomielnej Białej do roku 1975” ks. mgr Józefa Urbańczyka i "Gazetki Szkolnej" z 2003 r.

Tadeusz_Gacek - wrzesień 2006

POWRÓT DO GÓRY